Trước đây, nhạc chế chỉ được xem như một trò chơi vỉa hè. Người ta hát nhạc chế ở các cuộc gặp mặt nho nhỏ, để thư giãn với nhau. Thế nhưng, khi mạng xã hội mở rộng cơ hội cho bất kỳ ai mong muốn được làm nghệ sĩ, thì nhạc chế trở thành một thể loại đắc dụng. Vì sao như vậy? Vì nhạc chế tồn tại dựa trên tác phẩm gốc đã rất quen thuộc, nhưng công chúng không thưởng thức bằng những đòi hỏi khắt khe của nghệ thuật mà chỉ tìm kiếm một sự đùa nghịch vui nhộn. Nói cách khác, nhạc chế cũng là một dạng thức văn hóa dân gian, còn mức độ mặn ngọt hay cay đắng tùy vào trình độ thẩm mỹ của người "chế" và người nghe.

Đứng ở góc độ bản quyền, thì nhạc chế là tác phẩm phái sinh. Nhiều người ái ngại nhạc chế vì đó là hành vi vi phạm pháp luật bởi hầu hết các ca khúc chế lời đều không xin phép tác giả. Tất cả những bản nhạc "chế" được sử dụng khai thác với mục đích kinh doanh hay không kinh doanh đều được xác định là hành vi xâm phạm quyền tác giả được quy định tại điều 28 Luật Sở hữu trí tuệ. Nếu soi rọi chi li, thì nhạc chế đưa vào tấu hài hay biểu diễn đều xâm phạm bản quyền, vì chẳng mấy ai bận tâm đến việc đi xin phép tác giả bản gốc để làm bản "chế". Thế nhưng, nhạc sĩ có ca khúc được "chế" cũng rộng lượng bỏ qua, vì bài hát phải "hot" thì mới dễ dàng thành bản "chế" phổ biến. Cũng đã có nhạc sĩ phản ứng vì bị "chế" quá đà. Ví dụ, lúc sinh thời nhạc sĩ Phan Huỳnh Điểu từng dọa kiện một doanh nghiệp khi họ "chế" ca khúc "Đoàn giải phóng quân" thành một bài hát đồng ca bỡn cợt.

Nếu không có Youtube và Tik Tok thì biên độ lan tỏa của nhạc chế rất hạn hẹp. Và điều kỳ lạ là nhạc chế đã góp phần tạo ra không ít ngôi sao trên mạng xã hội. Minh chứng cụ thể nhất là Hậu Hoàng - một cô gái Hà Nội, năm nay 26 tuổi. Hậu Hoàng sinh ra trong một gia đình có bố mẹ làm cán bộ, bản thân Hậu Hoàng từng tốt nghiệp đại học chuyên ngành tài chính nhưng chọn lối đi riêng chinh phục khán giả qua các kênh trực tuyến. Vốn là một thiếu nữ nhút nhát, Hậu Hoàng thay đổi từng ngày qua những sản phẩm nhạc chế phát sóng trên Youtube. Khởi đầu bằng video nhạc chế "Lép" kể về nỗi khổ của những cô gái ngực phẳng, Hậu Hoàng dần dần tạo được hào hứng cho đám đông qua những video nhạc chế như "Nạn mời cưới", "Những chị đại học đường" hoặc "Tấm Cám chuyện Hậu Hoàng sắp kể".

Hiện nay, kênh riêng của Hậu Hoàng đã có hơn 7 triệu người theo dõi. Nhiều video của Hậu Hoàng đạt đến con số hàng trăm triệu lượt xem, như bản chế "Sức mạnh của sao đỏ" với 232 triệu lượt xem tính đến cuối năm 2021. Hậu Hoàng không có nhan sắc của hotgirl, nhưng có duyên khi diễn hài. Xem sản phẩm của Hậu Hoàng, khán giả có được cảm giác thư giãn và không ít suy tư. Tự tin làm một Youtuber toàn thời gian, Hậu Hoàng đầu tư khá nghiêm túc cho những video nhạc chế của mình, từ kịch bản, chiêu trò cho đến… những đoạn quảng cáo được lồng ghép khéo léo!

Cái khó của nhạc chế là khai thác được yếu tố thời sự và chọn được ngôn ngữ trình bày thật hóm hỉnh. Hậu Hoàng làm được điều đó với video nhạc chế "Chuyện nghề shipper". Không chỉ phản ánh được bài toán phải giải đáp thường xuyên của nghề shipper về vấn đề vượt qua thảm họa kẹt xe để đúng giờ cam kết với khách: "Đi Cầu Giấy xuống Nghi Tàm hết nửa tiếng, rồi sao mà kịp giao quay lại tít Nghĩa Tân", Hậu Hoàng còn đưa được chí hướng phục vụ của shipper mà khách hàng phải trân trọng: "Chỉ cần là khách boom, xa nữa xa mãi ta cũng chơi. Dù bụi bặm hay mưa rơi, ta cũng chắc chắn ship đến nơi. Làm việc là phải đam mê, lạc quan và mãi luôn yêu đời. Dù cho chông gai khó khăn, vẫn cứ vi vu đất trời". Hậu Hoàng trở thành "nữ hoàng nhạc chế" khiến các sân chơi chính thống cũng phải kiêng nể. Hai game show trên VTV là "Sao nhập ngũ" và "Sàn đấu vũ đạo" đã mời Hậu Hoàng tham gia để tạo độ nóng thu hút khán giả.

Tha thứ vấn đề bản quyền, thì có thể khẳng định nhạc chế đã là một phần thú vị của cuộc sống hôm nay, khi mỗi người đều được quyền thoải mái thể hiện tình cảm cá nhân về các vấn đề xã hội. Nhạc chế không khó viết, ngôn ngữ đơn giản và gần gũi. Thế nhưng, để có một bản "chế" thuyết phục thì đòi hỏi người chế phải có chút thông minh và dí dỏm để bắt nhịp xu hướng (gọi nôm na là "đu trend"). Phải sòng phẳng đánh giá, muốn "chế" cũng phải có "nghề". Nếu như cách đây vài thập niên, nhạc chế thỉnh thoảng xuất hiện trên chương trình "Trong nhà ngoài phố" của Đài truyền hình TP.HCM, thì giờ đây nhạc chế đã chễm chệ như "đặc sản" trên chương trình "Gặp nhau cuối năm" của Đài truyền hình Việt Nam. Xem và nghe nhạc chế do Chí Trung, Tự Long, Xuân Bắc, Công Lý biểu diễn, không ít người phải gật gù tán thưởng. Chẳng hạn, vấn đề chậm trễ thi công đường sắt trên cao được các Táo Quân hò reo khá thú vị: "Con tàu của ta nó vốn là tàu nhanh, nhưng mà làm lâu nên bị đội vốn. Muốn cho xong, nhưng tiền quá tốn. Đành lại đi vay, dù xưa đã vay".

Tất nhiên, nhạc chế không thể chiều lòng tất cả mọi người, nhất là những đối tượng nghiêm trang và khó tính. Một nhân vật trong giới sáng tác cho rằng: "Nhạc chế vui, mang lại sự bất ngờ và tiếng cười, nhưng đôi khi, đó là tiếng cười dễ dãi và xàm. Khán giả thích nhạc chế thường là những người trẻ, ham vui… Đặc biệt, họ là những người có nhiều thời gian để xem nên các sản phẩm nhạc chế dễ dàng có lượt xem cao, lọt top trending. Còn những người có chuyên môn và gu thưởng thức âm nhạc không ca tụng thể loại nhạc này". Đúng vậy, không ai phủ nhận điều ấy. Thế nhưng, thời đại văn minh cũng nên khuyến khích những người thích đùa và biết đùa, mà thể tất cho sự chênh chao của nhạc chế.

Nhạc chế cũng có không ít bản nhố nhăng và thô tục, vì người "chế" kém tài và kém duyên. Còn nhạc chế vào tay những nghệ sĩ đích thực thì cũng có giá trị nhất định. Đôi khi, nhạc chế chứa đựng không ít thông điệp mỉa mai và châm biếm tương đối lâm ly. Từ một ca khúc nhiều người yêu thích gắn vào một sự kiện nhiều người quan tâm, chính là phương pháp kiến tạo một bản nhạc chế thành công.

Bài hát "Không cảm xúc" có bản nhạc chế nói về thực trạng xả lũ tùy tiện: "Cấp báo, hồ thủy điện xả nước đấy. Mọi người liệu hồn bơi nhanh. Nếu ai không biết bơi, chết trôi rồi đời. Nhìn nước lũ cuốn bao nhà tan hoang. Cuốn hết mùa màng, cuốn hết lợn gà. Ai không kịp bơi thì trôi luôn. Nước lũ, nước lũ về. Cho nhân dân thêm điều kiện, gắng sức rèn luyện nâng cao thể lực".

Bài hát "Nơi tình yêu bắt đầu" có bản nhạc chế nói về tệ nạn phong bì ở bệnh viện: "Này bệnh nhân khi khám đừng có quên, muốn sống nhớ đưa ngay tiền. Này bệnh nhân ơi, xin nhớ, kẻo chết oan. Phải "bơm" trước khi được tiêm. Người nghèo ai ơi, xin hãy đừng ốm đau, vào khám mất công đi về".

Bài hát "Thật bất ngờ" có bản nhạc chế nói về sự nhiễu loạn trên không gian mạng: "Facebook bỗng dưng trao cho ta bao nhiêu quyền. Nào là quyền câu like, xong đến quyền dạy đời cho ai, xong đến quyền chửi người sai, khi thấy cần thì rủ nhau đấu tố. Thế nên, bây giờ, điều quan tâm nhất là, đi đâu mình cũng chụp hình, hôn nhau mình cũng chụp hình, tắm xong mình cũng chụp hình, rồi mình sẽ post Face. Livestream kiện cáo dìm hàng, tâm thư gửi các bộ ngành, selfie tạo dáng lộ hàng, rồi mình sẽ đếm like... Kệ cuộc đời trôi qua, bao người dân chìm vào Facebook mãi. Để rồi cứ sống như mơ, như ly kem bơ, xong lại bất ngờ".

Bài hát "Ngõ vắng xôn xao" lại có bản nhạc chế ủng hộ đẩy lùi tham nhũng: "Một ngõ vắng quanh co, một căn nhà cấp bốn, một mái ngói đơn sơ, bên ngoài hiên che tôn. Tôi yêu nhà, dù nhà tôi cấp bốn. Sống trong sạch, một đời không tham ô. Dù cống hiến bao năm, vẫn căn nhà cấp bốn. Một đời không tham nhũng, cho nên ở vậy thôi".

Nhiều bản nhạc chế còn được yêu thích hơn cả bài hát gốc. Cho nên, nhạc chế cũng đem đến tiếng cười góp phần hóa giải những mâu thuẫn và những bất cập một cách hiệu quả và nhẹ nhàng.

Nguồn: Báo CAND